آزمایش CBC چه اطلاعاتی درباره سلامت می‌دهد؟

یکی از رایج‌ترین و کاربردی‌ترین آزمایش‌ها بری ارزیابی وضعیت سلامت عمومی وتشخیص بیماری در چکاپ‌های سالیانه آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) است. این تست که اطلاعاتی در مورد تعداد سلول‌های مختلف خون شامل گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت‌ها فراهم می‌کند اهمیت زیادی در تشخیص طیف وسیعی از اختلالات مانند کم‌خونی، انواع عفونت‌ها و مشکلات خونی دارد. اما مقادیر عددی این آزمایش چه معنایی دارند و چگونه می‌توان نتایج آن را تفسیر کرد. در این مطلب از مداریو قصد داریم اطلاعات لازم برای چگونگی تفسیر آزمایش CBC و نتایج آن ارائه دهیم.

آزمایش CBC چیست؟

آزمایش CBC (Complete Blood Count) یا شمارش کامل سلول‌های خون، یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین آزمایش‌های خون است که برای بررسی وضعیت سلامت عمومی بدن و شناسایی بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. این آزمایش اطلاعاتی درباره سلول‌های خون شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها ارائه می‌دهد و معمولاً به عنوان بخشی از چکاپ روتین سلامت است.
بررسی نتایج آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون در بازه‌های زمانی مختلف به پزشکان کمک می‌کند تا ارزیابی کلی از وضعیت سلامت بیمار داشته و تغییرات را شناسایی کنند. انجام منظم آزمایش به تشخیص زودهنگام بیماری‌ها و کمبود برخی ویتامین ها، مشکلات خونی و سیستم ایمنی کمک می کند. همچنین گاهی علائم سرطان خون در آزمایش cbc قابل شناسایی می‌باشد که در چنین شرایطی نیاز به آزمایشات تکمیلی خواهد بود.
همچنین آزمایش cbc برای عمل بینی و سایر عمل‌های جراحی یکی از آزمایشات معمول است که اطلاعاتی در مورد سلامتی فرد و قابلیت انجام عمل در اختیار پزشک می گذارد.

بهترین زمان برای تست CBC

برای آزمایش خون CBC محدود به زمان خاصی نیستید به شرط اینکه دستورالعمل پزشک را اجرا کنید. در بیشتر موارد پزشکان برای اطمینان از دقت و قابلیت تکرار نتایج توصیه می‌کنند که آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی درصبح زود انجام شود چرا که در این زمان از روز فرد کمترین سطح فعالبت بدنی را داشته و نتایج تست معمولاً پایدارتر هستند. اما آیا برای انجام آزمایش CBC باید ناشتا باشیم؟ به طور کلی برای انجام این نوع تست نیاز به ناشتا بودن نیست مگر اینکه همراه با آزمایشات دیگر مانند قند خون و سایر پارامترهایی باشد که نیاز به ناشتایی دارند.

آزمایش CBC در زمان پریود

اگر برایتان سوال است که انجام آزمایش cbc در زمان پریود امکان‌پذیر است یا خیر باید گفت که از دست دادن خون در این دوران بسته به شدت خونریزی ممکن است باعث کاهش میزان هموگلوبین، هماتوکریت و گلبول‌های قرمز خون شود که برای انجام آزمایش کم خونی بهتر است زمان آزمایش به پایان قاعدگی موکول شود اما به طور کلی انجام آزمایش CBC در زمان پریود مشکلی ندارد مگر اینکه پزشک منع کرده باشد.

چه بیماری‌هایی با آزمایش cbc شناسایی می‌شوند؟

آزمایش CBC به تنهایی برای تشخیص بیماری کافی نیست. طیف وسیعی از بیماری‌ها می‌توانند باعث تغییر در سطح گلبول‌های قرمز و سفید، هموگلوبین و پلاکت‌ها شود. با این حال نتایج این تست برای بررسی‌های دقیق‌تر و درخواست آزمایشات بیشتر توسط پزشک ضروری خواهد بود. یکی از رایج‌ترین پارامترهای خونی در آزمایش کم خونی اندازه‌گیری شاخص‌های موجود در آزمایش cbc است.
از جمله بیماری‌هایی که از طریق انجام این تست قابل شناسایی هستند عبارتند از:

• کم خونی
• پلی سیتمی یا افزایش غیرطبیعی تعداد گلبول‌های قرمز
• تالاسمی
• عفونت‌ها
• اختلالات ایمنی
• مشکلات انعقاد خون
• اختلالات خودایمنی مانند بیماری لوپوس
• بیماری‌های مرتبط با مغز استخوان

همچنین گاهی پزشکان برای ردیابی علائم سرطان خون در آزمایش CBC درخواست انجام این تست را می‌دهد. برای ارزیابی بهتر و تشخیص بیماری‌ها ممکن است نیاز به تکرار دوباره آزمایش یا آزمایشات تکمیلی دیگر باشد. در ادامه با اطلاعات لازم برای تفسیر و رنج نرمال آزمایش cbc آشنا می‌شوید.

تفسیر جواب آزمایش CBC

برای چگونگی خواندن آزمایش CBC نخست باید با مفاهیم شاخص‌های مختلف آن آشنا شوید. تمامی پارامترها اطلاعاتی درباره وضعیت سلامت بدن می‌دهند.
در ادامه رنج نرمال آزمایش cbc آورده شده‌ است. توجه داشته باشید محدوده طبیعی پارامترهای خونی بسته به آزمایشگاه و کیت آزمایشگاهی می تواند متفاوت باشد.

گلبول‌های قرمز (RBC)

RBC در آزمایش خون نشان‌دهنده تعداد گلبول‌های قرمز در خون است که انتقال اکسیژن از ریه ها به سایر قسمت‌های بدن و جابجایی دی‌اکسید‌کربن به ریه‌ها را بر عهده دارد. محدوده طبیعی RBC عبارت است از:

• مردان: 4.7 تا 6.1 میلیون سلول در میکرولیتر خون
• زنان: غیرباردار: 4.2 تا 5.4 میلیون سلول در میکرولیتر خون
• کودکان: 4.0 تا 5.5 میلیون سلول در میکرولیتر خون

در شرایطی مانند کم‌آبی بدن و کمبود اکسیژن مقدار RBC در خون زیاد شده و کمبود آن نشان‌دهنده مشکلاتی مانند کم خونی است.

هموگلوبین (Hb)

هموگلوبین نوعی پروتئین در گلبول‌های قرمز خون است که مسولیت انتقال اکسیژن از ریه‌ها به قسمت‌های مختلف بدن و دفع دی‌اکسید‌‌کربن از ریه‌ها را به عهده دارد. محدوده نرمال Hb در آزمایش خون به شرح زیر است:

• مردان: 14 تا 18 گرم در دسی‌لیتر خون
• زنان غیرباردار: 12 تا 16 گرم در دسی‌لیتر خون
• کودکان: 11 تا 16 گرم در دسی‌لیتر خون

کم خونی، بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های کلیوی، خونریزی داخلی و اختلالات مغز استخوان از علت‌های رایج کمبود هموگلوبین در خون هستند.

هماتوکریت (Hct)

هماتوکریت در آزمایش خون به معنای درصدی از حجم خون است که به گلبول‌های قرمز اختصاص دارد. همانطور که گفته شد گلبول‌های قرمز وظیفه حمل اکسیژن به بافت‌ها و بازگرداندن دی‌اکسیدکربن از بافت‌ها به ریه‌ها را بر عهده دارند. محدوده طبیعی Hct در آزمایش خون عبارتست از:

• زنان: 35-45 درصد
• مردان: 40-50 درصد

از آنجاییکه سطح Hct در کودکان با افزایش سن به سرعت در حال تغییر است محدوده طبیعی این شاخص خونی از 35 تا 45 درصد متغیر است و مقدار دقیق آن بستگی به سن کودک و همچنین روش‌های آزمایشگاهی که برای آنالیز نتایج استفاده می‌شود متفاوت است.
پایین بودن سطح هماتوکریت می‌تواند ناشی از کم‌خونی، بیماری کلیوی و سایر شرایط مزمن باشد. در بیماری‌های قلبی، کم آبی بدن و اختلال پلی سیتمی که باعث افزایش ساخت گلبول‌های قرمز می‌شود سطح Hct در خون زیاد می‌شود.

گلبول‌های سفید (WBC)

WBC در آزمایش خون نشان دهنده تعداد گلبول‌های سفید موجود در خون است که نقش مهمی در برابر مقابله با عفونت‌ها و عوامل بیماری‌زا دارند.
پزشکان از اندازه‌گیری گلبول‌های سفید خون و تست CBC برای تشخیص علت تورم غدد لنفاوی نیز استفاده می‌کنند. تورم غدد لنفاوی یا لنفادنوپاتی معمولاً به علت تحریک شدن و پاسخ سیستم ایمنی بدن به عفونت‌ها و بیماری‌های جدی‌تر مانند سرطان رخ می‌دهد.
محدوده نرمال گلبول‌های سفید خون در بزرگسالان بین 4500 تا 11 هزار سلول در میکرولیتر خون است.

افزایش گلبول‌های سفید خون که با نام لکوسیتوز شناخته می‌شود در شرایطی مثل عفونت، بیماری‌های التهابی مانند روماتیسم مفصلی، آسم، آلرژی، ورزش، بارداری و مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها مشاهده می‌شود.
لکوپنی که برای توصیف کاهش گلبول‌های سفید خون به کار می‌رود می‌تواند ناشی از اختلالات خود ایمنی، بیماری‌های کبد، آسیب مغز استخوان، پرتو درمانی و مصرف برخی آنتی بیوتیک‌ها باشد.

پلاکت‌ها (PLT)

یکی از انواع سلول‌های خونی است که در مغز استخوان ساخته می‌شود و نقش مهمی در لخته شدن خون و جلوگیری از خونریزی دارند. وقتی خونریزی اتفاق بیفتد پلاکت‌ها به محل آسیب دیده می‌روند و به هم می چسبند تا لخته خون تشکیل شود و خون بند بیاید.

محدوده طبیعی پلاکت خون بین 150 تا 450 هزار در هر میکرولیتر خون است.
ترومبوسیتوپنی که کاهش تعداد پلاکت‌های خون است در بیماری‌هایی مانند اختلالات مغز استخوان و سرطان‌ها، برخی عفونت‌ها و بیماری‌های خود ایمنی مشاهده می‌شود. از دلایل افزایش پلاکت‌ها در خون یا ترومبوسیتوز می‌توان به بیماری‌های التهابی، جراحی و خونریزی شدید و برخی اختلالات مغز استخوان که باعث تولید بیش از حد پلاکت در مغز استخوان می‌شوند اشاره کرد.

متوسط اندازه گلبول‌های قرمز (MCV)

MCV در آزمایش خون نشان‌دهنده اندازه متوسط گلبول‌های قرمز خون است. نتایج این آزمایش در کنار آزمایشات دیگر به پزشک در تشخیص کم خونی و سایر مشکلات در سلامت کمک می‌کند.
محدوده نرمال MCV در بزرگسالان بین 80 تا 95 فمتولیتر متغیر است.
افزایش در مقادیر این پارامتر نشان‌دهنده کم خونی ماکروسیتیک است که ناشی از کمبود ویتامین ب12، فولات و سایر مشکلات در مغز استخوان است. در آزمایش کم خونی ناشی از آهن میزان MCV نیز کاهش می‌یابد.

متوسط هموگلوبین در هر گلبول قرمز (MCH)

MCH در آزمایش خون میانگین هموگلوبین موجود در گلبول قرمز را می‌سنجد که تفسیر نتایج آن همزمان با بررسی دو پارامتر دیگر یعنی حجم متوسط گلبول های قرمز (MCV) و میانگین غلظت هموگلوبین گلبول های قرمز (MCHC) به پزشک در تشخیص انواع کم‌خونی کمک می‌کند.
مقادیر طبیعی MCH خون در بزرگسالان در محدوده 27-33 پیکوگرم در هر سلول بیان می‌شود.
کاهش مقدار این شاخص در خون معمولاً نشان‌دهنده کم‌خونی فقر آهن است. در کم خونی نوع ماکروسیتیک ناشی از کمبود ویتامین ب 12 مقدار MCH در خون زیاد می‌شود.

متوسط غلظت هموگلوبین در گلبول قرمز (MCHC)

MCHC در خون بیانگر غلظت هموگلوبین در گلبول‌های قرمز است. مقدار این شاخص به مقدار هموگلوبین و هماتوکریت بستگی دارد و در کنار سایر آزمایشات به تشخیص دقیق‌تر بیماری‌ها و مشکلات خونی کمک می‌کند.
محدوده‌ی طبیعی MCHC در آزمایش خون 32 تا 36 گرم بر دسی‌لیتر است و کاهش آن در اغلب مواقع نشانه‌ای از آنمی یا کم‌خونی است.

تنوع اندازه گلبول‌های قرمز (RDW)

RDW در آزمایش خون به معنای گستره گلبول‌های قرمز خون با اندازه‌های مختلف است و به تشخیص کم خونی کمک می‌کند. این شاخص برای بررسی تغییرات اندازه گلبول‌های قرمز بکار می‌رود و تفاوت بین کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین گلبول قرمز را در نمونه خون افراد نشان می‌دهد.
در حالت طبیعی، گلبول‌های قرمز خون در اندازه‌های مشابهی هستند، اما در برخی شرایط، ممکن است اندازه‌ها متفاوت باشند که از این طریق می توان به کم‌خونی و نوع آن پی برد. این آزمایش در کنار سایر پارامترهای موجود در آزمایش CBC در تشخیص تالاسمی نیز کاربرد دارد.
اندازه گیریRDW در خون معمولاً به شکل درصد بیان می‌شود و محدوده طبیعی آن به شرح زیر است:

• زنان: بین ۱۱.۵٪ تا ۱۴.۵٪
• مردان: بین 11.8% تا 15.6%

خلاصه‌ای از پارامترهای مورد بررسی در آزمایش CBC همراه با محدوده نرمال‌شان در جدول زیر آورده شده است:

پارامترهای قابل اندازه‌گیری در CBC	تعریف	محدوده نرمال
RBC	شمارش میزان گلبول قرمز خون	مردان: 4.7 تا 6.1 میلیون سلول/ mcL زنان غیرباردار: 4.2 تا 5.4 میلیون سلول/ mcL کودکان: 4.0 تا 5.5 میلیون سلول/ mcL
Hgb/ Hb	میزان کل هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز	مردان: 14 تا 18 g/dL زنان غیرباردار: 12 تا 16 g/dL زنان باردار: 11 تا 16 g/dL کودکان: 11 تا 16 g/dL
HCT	درصد گلبول های قرمز در کل حجم خون	زنان: 35 تا 45 % مردان: 40 تا 50 % کودکان: 30 تا 45%
WBC	شمارش میزان گلبول سفید خون	بزرگسالان: 4500 تا 11000 سلول/ mcL کودکان: 5000 تا 10000 سلول/ mcL
PLT	تعداد پلاکت در خون	150000 تا 450000 سلول/ mcL
MCV	میانگین اندازه و حجم گلبول قرمز	بزرگسالان: 80 تا 96 FL کودکان: 80 تا 95 FL
MCH	متوسط مقدار هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون	27 تا 33 pg
MCHC	متوسط غلظت هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون	32 تا 36 gr/dL
RDW	میزان پراکندگی حجم گلبول‌های قرمز خون	زنان: ۱۱.۵٪ تا ۱۴.۵٪ مردان: 11.8% تا 15.6%

آزمایش CBC Diff چیست؟

آزمایش خون CBC Diff بخشی از آزمایش شمارش کامل خون است که در کنار دیگر پارامترهای نامبرده به پزشک کمک می‌کند که علل احتمالی عفونت‌ها، التهاب‌ها، مشکلات خونی و اختلالات سیستم ایمنی را شناسایی کند. این آزمایش سلول‌های خونی را به طور دقیق‌تر مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین در مواردی که نتایج آزمایش CBC غیرطبیعی باشد پزشک درخواست CBC Diff را می‌دهد.

تست‌های مرتبط با آزمایش CBC

همانطورکه گفته شد آزمایش cbc اطلاعاتی کلی از وضعیت سلامت فرد میدهد. در برخی شرایط تست‌های تکمیلی دیگری برای تشخیص دقیق‌تر لازم است که این آزمایشات شامل موارد زیر است:
فریتین. اندازه‌گیری ذخایر کل آهن در بدن
TIBC. آزمایش ظرفیت اتصال آهن کامل که همراه آزمایشات دیگر مانند فریتین به تشخیص کم‌خونی‌ها کمک می‌کند.
سطح ویتامین B12 و فولات. در کنار آزمایش کم خونی به تشخیص نوع آن کمک می‌کند.
تست‌های انقعادی. اندازه‌گیری پارامترهایی مثل PT برای بررسی مشکلات لخته خون بکار می‌رود.
الکتروفورز هموگلوبین. برای شناسایی تالاسمی
ESR و CRP. برای بررسی وجود التهاب و عفونت در بدن
آزمایش غلظت خون. بخشی از آزمایش CBC است که شامل اندازه‌گیری هموگلوبین (Hb) و هماتوکریت (Hct) می‌شود و در مدیریت شرایطی مانند کم‌آبی بدن و بیماری‌های قلبی اهمیت دارد.
لازم به ذکر است که غلظت خون به نسبت سلول‌های موجود در خون به‌ویژه گلبول‌های قرمز به حجم مایع خون یا پلاسما اشاره دارد که از طریق آزمایش CBC قابل اندازه گیری است. درشرایط کم‌آبی بدن سطح گلبول‌های قرمز بالا می‌رود که باعث افزایش غلظت خون می‌شود. برعکس در افراد مبتلا به کم‌خونی کاهش هموگلوبین یا گلبول قرمز باعث رقیق شدن خون می‌شود.
این آزمایش‌های تکمیلی برای تشخیص بیماری‌های خونی، عفونت‌ها و مشکلات سیستم ایمنی کاربرد دارند.

کلام آخر اینکه آزمایش CBC با بررسی سلول‌های خونی شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها می‌تواند تغییرات و مشکلات مختلف در بدن را شناسایی کند. هر آزمایشگاه ممکن است از دستگاه‌ها و روش های استاندارد خاص خود استفاده کند که می‌تواند بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارد. به همین دلیل، همیشه توصیه می‌شود که نتایج آزمایشات خون را با محدوده‌های طبیعی در برگه نتیجه آزمایش همان آزمایشگاه مقایسه کنید. اگرچه نتایج این تست به‌تنهایی برای تشخیص قطعی بیماری ها کافی نیست اما تغییرات در نتایج آن می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات اساسی در سلامتی باشد.