آزمایش پرولاکتین چه چیزی را نشان می‌دهد؟
پرولاکتین هورمونی است که عمدتاً توسط غده هیپوفیز تولید شده و به طور طبیعی در بدن زنان و مردان وجود دارد. این هورمون نقش مهمی در تنظیم فرآیندهای فیزیولوژیکی مختلف، از جمله بارداری، شیردهی و تعادل هورمونی ایفا می‌کند و افزایش یا کاهش غیرطبیعی آن می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی مانند اختلالات هورمونی یا سایر بیماری‌های مرتبط باشد. آزمایش پرولاکتین خون یکی از آزمایش‌های مهم برای ارزیابی سطح هورمون پرولاکتین و بررسی علائمی مانند مشکلات جنسی و ناباروری، تغییرات در چرخه قاعدگی و ترشح غیرطبیعی شیر از پستان است. در این مطلب از مداریو، به اهمیت انجام آزمایش پرولاکتین خون (PLT) و تفسیر نتایج آن می‌پردازیم.
آزمایش پرولاکتین چیست؟
آزمایش پرولاکتین (PRL)همانطور که از نامش پیداست میزان هورمون پرولاکتین را در خون اندازه‌گیری می‌کند. این هورمون توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می‌شود. دوپامین، به‌عنوان یک انتقال‌دهنده عصبی، و استروژن، به‌عنوان یک هورمون، به غده هیپوفیز سیگنال می‌دهند که زمان تولید و ترشح پرولاکتین فرا رسیده است. علاوه بر غده هیپوفیز، سایر بخش‌های دیگر بدن که این هورمون را تولید می‌کنند عبارتند از: غدد پستانی، رحم، سیستم ایمنی و حتی سیستم عصبی مرکزی.
سطح پرولاکتین به‌طور معمول در زنانی که در دوران بارداری به سر می‌برند یا به تازگی زایمان کرده‌اند افزایش می‌یابد تا تولید شیر مادر را تحریک کند. اما در برخی شرایط، حتی در زمان غیر بارداری، سطح این هورمون ممکن است بالا باشد که نیاز به بررسی‌های پزشکی دارد.
نحوه عملکرد پرولاکتین در بدن
هورمون پرولاکتین در زنان باردار به رشد و تکامل غدد پستانی کمک کرده و به توسعه بافت‌های تولیدکننده شیر، از جمله آلوئول‌های پستانی، کمک می‌کند. این هورمون در کنار استروژن و پروژسترون، سینه‌ها را برای تولید شیر و تغذیه کودک آماده می‌کند.
علاوه بر این، پرولاکتین اطمینان می‌دهد که شیر حاوی مواد مغذی ضروری برای نوزاد از جمله لیپیدها برای تأمین انرژی، کازئین به‌عنوان منبع پروتئین و لاکتوز برای تأمین کربوهیدرات است.
پرولاکتین همچنین به حفظ تولید شیر کمک کرده و هنگام شیر خوردن نوزاد از پستان مادر افزایش می‌یابد. اگر پس از زایمان مادر از دادن شیر خود به کودک امتناع کند، سطح این هورمون معمولاً طی دو هفته به میزان پیش از بارداری بازمی‌گردد.
علت تجویز آزمایش پرولاکتین
آزمایش پرولاکتین برای اندازه‌گیری میزان این هورمون در خون و معمولاً در مواردی که علائمی از افزایش سطح پرولاکتین وجود داشته باشد تجویز می‌شود. علاوه بر این، این آزمایش می‌تواند در ارزیابی عملکرد غده هیپوفیز نیز مفید باشد. اگر علائم زیر را تجربه کنید، پزشک ممکن است آزمایش پرولاکتین را تجویز کند:
- پریودهای نامنظم یا قطع قاعدگی
- آکنه
- از دست دادن تراکم استخوان
- ناباروری
- ترشحات شیر مادر بدون بارداری یا شیردهی
- حساسیت در سینه‌ها
- علائم یائسگی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن
- کاهش میل جنسی در آقایان
- مشکل در نعوظ
- حساس شدن یا بزرگ شدن سینه‌ها در آقایان
- تولید شیر در مردان (بسیار نادر)
- سردردهای بدون علت مشخص
- مشکلات بینایی
شرایط لازم برای انجام آزمایش PLT
اگر علائم سطوح بالا یا پایین پرولاکتین را دارید، پزشک ممکن است درخواست انجام آزمایش پرولاکتین دهد. برای انجام این آزمایش باید دستورالعمل‌های پزشک را به دقت رعایت کنید. معمولاً پزشک توصیه می‌کند که انجام این آزمایش را به بعد از دوران قاعدگی موکول کنید.
یکی از پرسش‌های متداول این است که برای آزمایش پرولاکتین باید ناشتا باشیم؟ برای اطمینان از دقت نتایج، ممکن است از شما خواسته شود که قبل از انجام آزمایش، همانند برخی آزمایشات دیگر شرایط ناشتایی را رعایت کنید و به مدت 8 تا 12 ساعت از خوردن اجتناب کنید. از آنجاییکه سطح این هورمون در طول روز متغیر است و در اوایل صبح به بالاترین میزان خود می‌رسد بنابراین توصیه می‌شود که آزمایش پرولاکتین حدود 2-3 ساعت پس از بیدارشدن از خواب انجام شود.
در ادامه مطلب با چگونگی تفسیر آزمایش پرولاکتین آشنا می‌شوید.
محدوده نرمال پرولاکتین
چگونگی خواندن جواب آزمایش پرولاکتین به شرح زیر است:
مردان. کمتر از 20 نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mLزنان غیرباردار. کمتر از25 نانوگرم در میلی‌لیتر
زنان باردار. بین 80 تا 400 نانوگرم در میلی‌لیتر
توجه داشته باشید که محدوده نرمال ممکن است بسته به آزمایشگاه مورد استفاده متفاوت باشد.
علت افزایش میزان پرولاکتین
سطح هورمون پرولاکتین به‌طور طبیعی در دوران بارداری و پس از زایمان در دوران شیردهی افزایش می‌یابد و مردان و زنان غیر باردار فقط مقادیر کمی از پرولاکتین در خون خود دارند. همچنین، افزایش سطح این هورمون ممکن است به دلایل زیر باشد:
- استرس و فشار فیزیکی، مانند تجربه درد
- ورزش
- خوردن یک وعده غذایی
- بی اشتهایی عصبی
- رابطه جنسی
- تحریک نوک پستان
- آسیب به ناحیه قفسه سینه
- تشنج
- بیماری‌های اثرگذار بر هیپوتالاموس
برخی بیماری‌ها و داروها مانند داروهای ضد افسردگی، ضد روان‌پریشی، داروهای فشار خون بالا، ضد تهوع و استفراغ، مسکن‌های حاوی مواد افیونی و قرص‌های ضدبارداری می‌توانند باعث افزایش سطح پرولاکتین برای مدت طولانی شوند، که به این وضعیت هیپرپرولاکتینمی گفته می‌شود. شایع‌ترین علت آن پرولاکتینوما یا وجود توموری در هیپوفیز است.
افزایش غیرطبیعی پرولاکتین در خون معمولاً باعث بروز علائم زیر می‌شود:
- ناباروری
- کاهش میل جنسی
- ترشح غیرطبیعی شیر از نوک سینه (گالاکتوره)
- قاعدگی‌های نامنظم
- اختلال در نعوظ
علاوه بر این، بیماری کلیوی، نارسایی کبد و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک از جمله بیماری‌هایی هستند که می‌توانند بر توانایی بدن در حذف پرولاکتین تأثیر بگذارند.
درمان پرولاکتین بالا
درمان پرولاکتین بالا بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد. اگر پزشک علت مشخصی برای سطح بالای این هورمون پیدا نکند، ممکن است نیازی به درمان نباشد. در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی برای کاهش سطح هورمون تجویز کند. اگر پرولاکتینوما علت افزایش سطح پرولاکتین خون تشخیص داده شود، هدف از درمان کاهش اندازه تومور و سطح هورمون است. علاوه بر این، راهکارهایی که به کاهش سطح این هورمون کمک می‌کند عبارتند از:
- مدیریت استرس از طریق تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن
- اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ که به سینه‌ها می‌چسبد
- مصرف ویتامین B6 با دُز بالا به تشخیص پزشک
- مصرف ویتامین E در برخی از بیماران به تشخیص پزشک
چه عواملی باعث کاهش غیرطبیعی سطح پرولاکتین می‌شوند؟
سطح پرولاکتین معمولاً در محدوده طبیعی قرار دارد، مگر در زمانی که باردار می‌شوید یا در دوران شیردهی هستید. کاهش غیرطبیعی این هورمون به‌ندرت رخ می‌دهد و در افرادی که باردار هستند یا به تازگی زایمان کرده‌اند، سطح پرولاکتین کمتر از 80 نانوگرم در میلی‌لیتر می‌تواند توانایی آنها را برای شیردهی محدود کند. در چنین مواردی، علت ممکن است به عملکرد غده هیپوفیز و کم‌کاری آن مربوط باشد. کم‌کاری هیپوفیز شرایط نادری است که در آن غده هیپوفیز قادر به تولید مقدار کافی از یک یا چند هورمون نیست. با این حال، باید توجه داشت که شیردهی یک فرآیند پیچیده است و عوامل متعددی می‌توانند بر تولید شیر تأثیر بگذارند.
علاوه بر این، برخی داروها می‌توانند موجب کاهش سطح پرولاکتین شوند، از جمله:
- دوپامین برای درمان شوک
- لوودوپا: برای درمان بیماری پارکینسون
- مشتقات آلکالوئید ارگوت: برای درمان سردردهای میگرنی شدید
در بیشتر موارد، سطوح پایین پرولاکتین نیاز به درمان خاصی ندارند، اما پزشک شما ممکن است داروهایی برای تنظیم آن توصیه کند.
پرولاکتین بالا و ناباروری
یکی از عوارض بالا بودن غیرطبیعی پرولاکتین مشکلات ناباروری است. در زنان و مردان، افزایش غیرطبیعی این هورمون می‌تواند مانع از تخمک‌گذاری و کاهش تولید اسپرم و بروز مشکلات جنسی مانند کاهش میل جنسی و اختلال در نعوظ گردد.
درمان‌های دارویی باعث کاهش تولید پرولاکتین می‌شود که اغلب به درمان این وضعیت کمک می‌کند و در بسیاری از موارد، به بازگشت باروری منجر می‌شوند.
کلام آخر اینکه آزمایش پرولاکتین به تشخیص افزایش یا کاهش سطح پرولاکتین و بویژه مشکلات باروری در مردان و زنان کمک کرده و در زوج‌های نابارور و افراد با اختلالات جنسی کمک می‌کند که روند درمان را آغاز کنند. توجه داشته باشید که مقادیر غیرطبیعی این هورمون تنها یکی از علت‌های مشکلات نامبرده است.
توجه!
مخاطب گرامى اين مطلب صرفاً جنبه آموزشى دارد و جايگزينى براى تشخيص و درمان پزشكتان نيست. هرگز عمل به توصيه پزشكتان را به تاخير نيندازيد و تغييرى در برنامه درمانی‌تان ايجاد نكنيد.
