لقاح مصنوعی یا IVF: روشی برای درمان ناباروری
بدون شک مادر و پدرشدن یکی از آرزوهای زندگی هر زوج است اما در برخی ممکن است با مشکلاتی از قبیل نابارروی همراه باشد. خوشبختانه فناروی‌های کمک‌باروری مانند لقاح مصنوعی یا IVF رویای فرزندآوری را در بسیاری از خانواده‌ها محقق کرده‌است. این روش در زوجینی که قادر به بارداری طبیعی نیستند به کار می‌آید. لقاح به روش آزمایشگاهی مرزهای علم را در حوزه باروری گسترش داده و از آن برای تعیین جنسیت جنین قبل بارداری نیز استفاده می‌شود. اگر این سوال برایتان پیش آمده که آی وی اف چیست و چگونه انجام می‌شود در این مطلب از مداریو به بررسی مراحل و روش‌های انجام لقاح مصنوعی می‌پردازیم.
لقاح مصنوعی یا IVF چیست؟
لقاح مصنوعی که به اختصار IVF شناخته می‌شود یکی از پیشرفته‌ترین متدهای کمک باروری و درمان نازایی است. در این روش لقاح تخمک و اسپرم خارج از بدن مادر و در محیط آزمایشگاه انجام می‌گیرد و سپس جنین به داخل رحم مادر منتقل می‌شود تا بارداری آغاز شود. تعداد کافی تخمک و اسپرم و کیفیت آنها از عوامل مهم و تعیین‌کننده در موفقیت آمیز بودن عمل لقاح مصنوعی است.
یکی دیگر از کاربردهای آی وی اف در سال‌های اخیر امکان تعیین جنسیت جنین پیش از بارداری است. این روش به کمک زوج‌هایی می‌آید که تمایل به انتخاب جنسیت دلخواه فرزندشان را دارند. در این صورت با استفاده از آزمایش تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD) جنین با جنسیت مورد نظر انتخاب می‌شود و در رحم مادر قرار داده می‌شود.
کاربردهای آی وی اف
همانطور که گفته شد اصلی‌ترین کاربرد لقاح مصنوعی درمان ناباروری است. در واقع این فناوری کمک باروری به زوجینی که به دلایل مختلفی از جمله انسداد رحم یا مشکلات در کیفیت و تعداد اسپرم‌ها مشکلات باروری دارند کمک می‌کند. علاوه بر این امروزه برای تامین نیازهای خاص دیگری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از مهم‌ترین کاربردهای IVF عبارتند از:
- درمان ناباروری
- انتخاب جنسیت جنین
- فریز کردن تخمک برای بارداری در آینده
- بارداری با کمک رحم جایگزین
روش IVF برای چه کسانی مناسب است؟
حال که دانستید لقاح مصنوعی چیست و چه کاربردی دارد نوبت آن رسیده که بدانید که این روش برای چه کسانی و در چه شرایطی مفید است. بارداری با IVF معمولاً در درمان ناباروی با علت‌های زیر بکار می‌رود:
- سن بالا
- اختلالات در تخمک گذاری
- مشکلات مربوط به اسپرم
- واریکوسل
- اندومتریوز
- انسداد لوله‌های رحم
- ناباروری بدون علت مشخص
- اختلالات ژنتیکی
- بیماری‌های خاص
مراحل انجام لقاح مصنوعی
برای انجام IVF تخمک و اسپرم باید در خارج از بدن و در آزمایشگاه با یکدیگر ترکیب شوند و عمل لقاح انجام شود. سپس جنین تشکیل شده به داخل رحم مادر منتقل شده و بارداری آغاز می‌شود. در ادامه مراحل کلی و روش انجام آی وی اف آورده شده اند.
تحریک تخمدان
یکی از مهم‌ترین مراحل انجام لقاح مصنوعی تحریک تخمدان‌هاست که برای تولید چندین تخمک بالغ انجام می‌شود. همانطور که می‌دانید در هر ماه در طول چرخه قاعدگی با انجام عمل تخمک‌گذاری تنها یک تخمک از تخمدان‌ها آزاد می‌شود. برای افزایش شانس موفقیت IVF و دستیابی به بارداری موفق تعداد بیشتری تخمک لازم است تا بتوان تخمک‌های با کیفیت بالا را انتخاب کرد. بدین منظور با تزریق داروی هورمونی تخمدان‌ها برای تولید تخمک بیشتر تحریک می‌شوند.
جمع آوری تخمک
مرحله حساس جمع آوری تخمک زمانی انجام می‌شود که تخمک‌های داخل فولیکول بالغ شده باشند. سپس موقعیت تخمک‌ها تحت هدایت سونوگرافی مشخص شده و پزشک با سوزن نازکی که وارد تخمدان می‌شود مایع داخل فولیکول که حاوی تخمک است را استخراج کرده و به آزمایشگاه منتقل می‌کند. سپس مایع فولیکولی و تخمک‌ها در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند. عمل تخمک‌گیری یا پانکچر معمولاً 3 روز پس از تزریق هورمون تحریک‌کننده تخمدان انجام می‌شود.
جمع آوری اسپرم
همزمان با مرحله تخمک‌گیری از زن، اسپرم مرد نیز باید در پروسه انجام لقاح مصنوعی جمع‌آوری شود. به منظور افزایش تعداد و کیفیت اسپرم توصیه می‌شود که از حدود 5 روز قبل از انجام نمونه‌گیری اسپرم از داشتن رابطه جنسی و انزال خودداری شود. اگر نمونه داخل منزل تهیه می‌شود باید کمتر از یک ساعت به آزمایشگاه تحویل داده شود. پس از جمع‌آوری نمونه، اسپرم‌های سالم و فعال‌تر برای لقاح با تخمک انتخاب می‌شوند.
لقاح آزمایشگاهی
در این مرحله تخمک و اسپرم انتخاب شده در محیط آزمایشگاه در شرایط کنترل شده و با دقت بالا ترکیب شده تا شانس لقاح موفق افزایش یابد. برای لقاح آزمایشگاهی از دو روش متداول استفاده می‌شود. در روش استاندارد IVF، اسپرم به طور طبیعی در محیط کشت تخمک‌های بالغ منتخب را بارور می‌کند. چنانچه کیفیت اسپرم مناسب نباشد یا تعدادش کم باشد و شانس لقاح موفق پایین باشد آی وی اف به شیوه میکرواینجکشن یا تزریق اسپرم به داخل تخمک (ICSI) انجام می‌شود. در چنین حالتی اسپرمی که سالم است به داخل تخمک تزریق می‌شود. انتخاب روش IVF به علت ناباروری، شرایط سلامت زوجین و نظر متخصص بستگی دارد.
انتقال جنین به رحم
پس ازاینکه عمل لقاح آزمایشگاهی انجام شد تخمک بارور شده به مدت 5 تا 6 روز در محیط آزمایشگاه برای تبدیل شدن به جنین رشد می‌کند و بررسی‌های ژنیتکی لازم انجام شده و سلامت جنین مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در این مرحله می‌توان جنسیت جنین را نیز مشخص کرد. پس از اینکه جنین در یک محیط کنترل شده رشد کرد برای انجام عمل لانه‌گزینی به داخل رحم مادر منتقل می‌شود. برای افزایش شانس بارداری موفق پزشک معمولاً همزمان چند تخمک بارور شده و حداکثر 3 تا را از طریق لوله کوچکی به داخل رحم منتقل می‌کند. البته باید توجه داشت که تعداد بیشتر جنین به معنای افزایش احتمال چندقلوزایی نیز می‌باشد.
چنانچه انتقال جنین به رحم موفقیت‌آمیز باشد 6 تا 10 روز بعد در دیواره رحم لانه‌گزینی انجام شده و حاملگی آغاز می‌شود. تقریباً دو هفته بعد نیز آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون hCG و تایید بارداری انجام می‌شود.
کلام آخر اینکه شانس موفقیت عمل IVF یا لقاح مصنوعی به کیفیت اسپرم و تخمک بارورشده، سن مادر، علت ناباروری و عوامل مربوط به سبک زندگی زوجین بستگی دارد. استفاده از روش‌های کمک باروری ممکن است نیاز به چندین مرتبه تکرار داشته تا به بارداری موفقیت‌آمیز منجر شوند.
