تفسیر آزمایش تیروئید: چگونه بفهمیم تیروئید کم کار یا پرکار است؟

��غده تیروئید، غده‌ای پروانه‌ای شکل، جلوی گردن است که نقش حیاتی در تنظیم فرآیندهای مختلف بدن ایفا می‌کند. به طوریکه عملکرد صحیح این غده در بدن نشان از سلامت کلی بدن دارد. غده تیروئید با ساخت هورمون‌های تیروئید بر متابولیسم بدن و عملکرد بسیاری از اندام‌ها تاثیر می‌گذارد. اختلال در عملکرد این غده منجر به تغییرات در متابولیسم بدن و بروز مشکلاتی از قبیل مشکلات قلبی، تغییرات وزن و اختلالات خلقی می‌شود. تست تیروئید که برای ارزیابی عملکرد این غده انجام می‌شود به تشخیص مشکلاتی مانند کم کاری و پرکاری تیروئید، بیماری هاشیموتو و بدخیمی‌ها کمک می‌کند. در این مطلب از مداریو راهنمایی‌های لازم در مورد تفسیر آزمایش تیروئید و اهمیت انجام این آزمایش ارائه شده است.

تست تیروئید چیست و چرا انجام می‌شود؟

منظور از تست تیروئید یا تست عملکرد غده تیروئید مجموعه آزمایشاتی است که برای ارزیابی عملکرد این غده به کار می‌رود و از پرکاربردترین آزمایشات در لیست چکاپ کامل بدن است. از طریق نتایج این آزمایش می‌توان به مشکلات احتمالی غده تیروئید و سلامت بدن پی برد.
غده تیروئید یک غده پروانه‌ای شکل است که در قسمت جلوی گردن، کمی بالاتر از استخوان جناغ سینه قرار گرفته است. هورمون‌هایی که از این غده ترشح می‌شوند نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم بدن و استفاده بدن از انرژی دارد که مشابه با مرکز کنترل و فرماندهی در بدن عمل می‌کند.
معمولاً در صورت بروز علائمی مانند خستگی، کندی، بی‌قراری و تحریک‌پذیری، تغییرات غیرقابل توضیح در وزن پزشک درخواست انجام آزمایش‌ تیروئید می‌دهد. از جمله بیماری‌هایی که از طریق این آزمایش تشخیص داده می‌شوند عبارتند از:

• کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم
• پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم
• تیروئیدیت یا التهاب غده تیروئید
• بیماری گریوز. نوعی اختلال خودایمنی که باعث پرکاری تیروئید می‌شود
• بیماری هاشیموتو. نوعی اختلال خودایمنی که منجر به کم‌کاری تیروئید می‌شود

آزمایش تیروئید از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

تست تیروئید به طور کلی در دو دسته اصلی قرار می‌گیرد. انجام این تست‌ها به پزشک کمک می‌کند که با در دست داشتن اطلاعات کاملی از وضعیت سلامت غده تیروئید به تشخیص اختلالات این غده کمک کرده و درمان‌های مناسب را توصیه کند. انواع تست تیروئید عبارتند از:

• فاکتورهای خونی تیروئید

از طریق آزمایش خون و بررسی سطح هورمون‌های تیروئیدی T3, T4 و آزمایش TSH یا هورمون محرک تیروئید می‌توان به کم کاری یا پرکاری غده تیروئید پی برد. همچنین با اندازه‌گیری آنتی بادی‌های تیروئید می‌توان بیماری‌های خود ایمنی گریوز و هاشیموتو را تشخیص داد.

• آزمایش‌های تصویربرداری از غده تیروئید

سونوگرافی از تیروئید و آزمایشات هسته‌ای که شامل تست جذب ید رادیواکتیو و اسکن تیروئید می‌شود از جمله تست‌های تصویری است که عملکرد و ساختار غده تیروئید را بررسی و گره یا نودل و توده‌های غده تیروئید را شناسایی می‌کند.

شرایط انجام تست تیروئید

یکی از سوالات متداول این است که آیا برای آزمایش تیروئید ناشتا باشیم یا خیر. اگر چه برخی پزشکان معتقدند که برای انجام این تست باید حتماً ناشتا بود اما برای انجام این آزمایش همانند آزمایش CBC نیازی به ناشتا بودن نیست مگر اینکه پزشک درخواست کند. در این صورت بهترین زمان آزمایش تیروئید صبح و در وضعیت ناشتا خواهد بود. برای مدت زمان ناشتایی لازم بهتر است اطلاعات لازم را از پزشک خود بپرسید.

یکی دیگر از پرسش‌های رایج در میان افراد این است که قبل آزمایش تیروئید چی نخوریم؟ رعایت برخی نکات و هشدارهای لازم می‌تواند به دریافت نتایج دقیق‌تر کمک کند. از آنجاییکه داروهایی مانند لووتیروکسین یا سایر داروهای مرتبط با اختلالات عملکرد تیروئید ممکن است بر نتیجه آزمایش تأثیر بگذارند بهتر است با پزشک مشورت کنید که آیا باید مصرف دارو را قبل از آزمایش متوقف کنید یا خیر. همچنین از آنجاییکه غذاهایی مانند جلبک دریایی، ماهی، صدف، لبنیات و برخی مکمل‌های یددار ممکن است بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارند بهتر است در شب قبل از آزمایش این اقلام غذایی را مصرف نکنید.

لازم به یادآوری است که پزشک شما بهترین راهنمای شما برای آماده شدن جهت آزمایش تیروئید است. توصیه‌های او براساس شرایط فردی شما تنظیم می‌شود و می‌تواند دقت نتایج را بهبود بخشد.

چطور جواب آزمایش تیروئید را بخوانیم؟

تست تیروئید با اندازه گیری سطح هورمون‌های تیروئید به تشخیص مشکلات احتمالی غده تیروئید کمک می‌کند. افزایش یا کاهش در سطح این هورمون‌ها نشانگر کم کاری یا پرکاری تیروئید است.

• آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید)

هورمون TSH توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می شود و غده تیروئید را تحریک می کند که هورمون T3 و T4 بسازد. آزمایش TSH معمولاً یکی از آزمایشات اولیه برای ارزیابی عملکرد غده تیروئید است.

• آزمایش T3 (تری یدوتیرونین)

تری یدوتیرونین یکی از دو هورمون اصلی است که توسط غده تیروئید ساخته می شود و در تنظیم متابولیسم بدن تقش دارد.

• آزمایش T4 (تیروکسین)

آزمایش T4 سطح تیروکسین در خون را اندازه‌گیری می‌کند که یکی دیگر از هورمون‌هایی است که توسط غده تیروئید ساخته می‌شود.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های تیروئید

وجود آنتی بادی‌های تیروئید ممکن است به این معنی باشد که شما یک اختلال خود ایمنی مانند بیماری گریوز یا بیماری هاشیموتو دارید.
جدول تفسیر آزمایش تیروئید نیز به شرح زیر است:

TSH	T3	T4	نتیجه احتمالی آزمایش
پایین	بالا	بالا	پرکاری تیروئید
بالا	پایین	پایین	کم کاری تیروئید
بالا	طبیعی	طبیعی	کم کاری تیروئید تحت بالینی*
پایین	طبیعی	طبیعی	پرکاری تیروئید تحت بالینی

*تحت بالینی یا ساب‌کلینیکال به شرایطی گفته می‌شود که در آن فرد علائم آشکاری از بیماری ندارد، اما نتایج آزمایش نشان‌دهنده وجود یک مشکل است. به عبارت دیگر، بیماری در مراحل اولیه است و هنوز باعث بروز علائم قابل‌توجه نشده است.

آیا بالا بودن TSH خطرناک است؟

بالا بودن آزمایش tsh معمولاً یکی از علائم کم کاری تیروئید است و به این معناست که غده هیپوفیز تیروئید را برای تولید بیشتر هورمون‌های تیروئیدی T3 و T4 تحریک می‌کند. اگر سطح این هورمون برای مدت طولانی بالا باشد و درمان نشود ممکن است باعث بروز مشکلاتی در بدن شود. از مهمترین عوارض بالا بودن آزمایش tsh عبارتند از:

• خشکی پوست
• ریزش مو
• افزایش وزن
• خستگی شدید
• مشکلات قلبی
• یبوست
• افسردگی و بی حوصلگی
• اختلال در رشد جنین
• خطر زایمان زودرس یا سقط جنین

آزمایش تیروئید نرمال

اگر چه مقادیر نرمال هورمون‌های تیروئیدی در برگه آزمایش درج شده است اما بهتر است برای تفسیر آزمایش تیروئید به پزشک مراجعه کنید. جواب آزمایش نرمال ممکن است بسته به سن، بارداری و استانداردهای آزمایشگاهی متفاوت باشد. در زیر مقادیر نرمال هر یک از هورمون‌های تیروئید آورده شده است:

TSH: مقدار طبیعی این هورمون در بازه 0.4- 4.0 mIU/L است.

Free T3: مقدار طبیعی این هورمون در بازه 2.3- 4.2 pg/mL است.

Free T4: مقدار طبیعی این هورمون در بازه 0.8- 1.8 ng/dL است.

توجه داشته باشید که محدوده نرمال هر یک از فاکتورهای نامبرده در گروه‌های سنی مختلف است و این اعداد به طور کلی برای بزرگسالان در نظر گرفته شده است. همچنین این مقادیر در هر آزمایشگاه بسته به دستگاه‌های مورد استفاده می‌تواند متفاوت باشد. به همین مقادیر نرمال در هر آزمایشگاه در قسمت مربوط به هر فاکتور درج شده است و چنانچه خارج از محدوده نرمال باشد با علامتی مانند ستاره مشخص شده است.

تفسیر جواب آزمایش تیروئید پر کار و کم کار

با توجه به مقادیر نرمال هورمون‌های تیروئید چنانچه جواب آزمایش خارج از محدوده نرمال باشد باید حتماً زیر نظر پزشک باشید. درصورتی که جواب آزمایش تیروئید کم کار را نشان دهد که معمولاً با بالا بودن هورمون TSH به بیش از 4 mIU/L نشان داده می‌شود پزشک درخواست آزمایشات تکمیلی می‌کند تا علت زمینه‌ای شناسایی شود. درمان اصلی این مشکل جایگزین کردن هورمون‌های تیروئید با استفاده از قرص لووتیروکسین است.
اگر هم جواب آزمایش تیروئید پر کار را نشان دهد و میزان هورمون tsh به کمتر از 0.4 mIU/L برسد پزشک برای بررسی بیشتر ممکن است درخواست آزمایشات بیشتری برای تشخیص ندول یا التهاب تیروئید دهد. در مواردی که درمان دارویی موثر نباشد ممکن است نیاز به جراحی تیرئید و برداشتن قسمتی از آن باشد.

محدوده نرمال آزمایش تیروئید در بارداری

تغییرات فیزیولوژیک و هورمونی در بارداری از عوامل تاثیرگذار بر هورمون‌های تیروئیدی در زنان باردار است. این تغییرات در سطح هورمون‌ها بویژه در سه ماهه اول قابل توجه است. درمان اختلالات عملکردی غده تیروئید در این دوران بویژه برای پیشگیری از عوارض برای سلامت مادر و اختلال در رشد جنین بسیار حیاتی است. میزان نرمال آزمایش تیروئید در بارداری (TSH) به شرح زیر است:

سه ماهه اول بارداری: 0.1–2.5 mIU/L
سه ماهه دوم بارداری: 0.2–3.0 mIU/L
سه ماهه سوم بارداری: 0.3–3.0 mIU/L

تفسیر آزمایش تیروئید نوزادان

آزمایش غربالگری تیروئید نوزادان از جمله آزمایشات بسیار مهم و به عنوان بخشی از برنامه غربالگری نوزادان است که در همان روزهای اول تولد انجام می‌شود. این تست بویژه برای تشخیص کم کاری تیروئید مادرزادی که باعث اختلالات رشد جسمی و ذهنی در نوزاد می‌شود اهمیت ویژه‌ای دارد. تفسیر آزمایش تیروئید بر اساس برنامه کشوری غربالگری ایران به شرح زیر است:

• روزهای 3 تا 7 تولد.جواب TSH باید کمتر از mU/L5 باشد.

• روز 8 تولد و پس از آن. جواب TSH باید کمتر از mU/L4 باشد.

پیگیری نتایج موارد مشکوک بعد از انجام آزمون اولیه در نوزادانی که در غربالگری نوبت اول 3-7 روزه بودند به شرح زیر است:

مقادیر TSH (mu/L)	روش برخورد
کمتر از 5	طبیعی
5-9.9	فراخوان نوزاد و غربالگری نوبت دوم از پاشنه پا (تا 48 ساعت پس از دریافت جواب): tsh کمتر از 5: طبیعی tsh مساوی و یا بیش از 5: انجام تست‌های تاییدی (Free T4، T3RU، TSH) و در صورت ابتلا به بیماری، درمان بر اساس دستورالعمل کشوری شروع شود.
10-19.9	فراخوان نوزاد و انجام آزملیشات تاییدی (Free T4، T3RU، TSH) در سن 2-3 هفتگی و در صورت ابتلا به بیماری، درمان بر اساس دستورالعمل کشوری شروع شود.
مساوی یا بیشتر از 20	فراخوان نوزاد و اخذ نمونه وریدی برای انجام آزمایشات تاییدی و در صورت ابتلا به بیماری، شروع درمان بر اساس دستورالعمل کشوری برنامه. پس از دریافت جواب آزمایشات تاییدی تشخیص: در صورت ابتلا به بیماری، ادامه درمان بر اساس دستورالعمل در صورت عدم ابتلا به بیماری، قطع درمان

پیگیری نتایج موارد مشکوک بعد از انجام آزمون اولیه در نوزادانی که در غربالگری نوبت اول 8 روزه و بیشتر بودند بدین شکل است که اگر میزان TSH مساوی و بیشتر از 4 بود آزمایشات تاییدی (Free T4، T3RU، TSH) انجام می‌گیرد و چنانچه بیماری تایید شود درمان بر اساس دستورالعمل کشوری شروع می‌شود.

کلام آخر اینکه کم کاری و پرکاری تیروئید اگر درمان نشوند تاثیر قابل توجهی بر فعالیت‌های روزمره افراد گذاشته و کیفیت زندگی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند. چنانچه علائم مرتبط با این بیماری‌ها را داشته باشید انجام تست تیروئید به تشخیص مشکلات احتمالی کمک کرده و به پزشک این امکان را می‌دهد تا درمان مناسب را انتخاب کند.

منبع