چگونه با بیمار رفتار همدلانه داشته باشیم

روز سختی را سپری می‌کنید. چهارمین بیمار وارد اتاق شما می‌شود و اصرار می‌کند که برایش آنتی‌بیوتیک تجویز کنید. شما برای بار چندم به یک مراجع باید توضیح دهید که بیماری او نیازی به آنتی‌بیوتیک ندارد و نباید خودسرانه دارویی را مصرف کند. به چند نفر قبل که این حرف را گفتید از شما دلگیر شدند و آهسته یا بلند غرغر هم کردند. احساس خستگی می‌کنید. از طرفی می‌دانید که چقدر برای بیمار مهم است که با دقت به حرف‌هایش گوش دهید اما اینکه در این شرایط خستگی چگونه رفتار همدلانه‌ای با او داشته باشید واقعاً دشوار است.

بیماران زیادی احساس می‌کنند که پزشک حرف و درد آن‌ها را نمی‌فهمد و هرگز یک پزشک نمی‌تواند خود را جای یک بیمار بگذارد؛ گویا درمانگران افرادی ضدضربه هستند که نه خود و نه اطرافیانشان هرگز در معرض بیماری نبودند. در ادامه همراه مداریو باقی بمانید و با روش‌های رفتار همدلانه با بیمار آشنا شوید.

همدلی بالینی چیست؟ (Clinical empathy)

بر مبنای تعریف کارل راجرز، همدلی به معنای درک دنیای شخصی اطرافیان به شکلی است که انگار دنیای خودتان است. همدلی یعنی تجربه حس خشم، ترس و سردرگمی درمان‌جو بدون اینکه شما خشمگین، ترسیده یا سردرگم شوید. در همدلی شما قادرید دنیای دیگران را از نگاه آن‌ها ببینید. به بیانی دیگر،‌ همدلی درک معنای حرف، تجربه و احساسات مراجعتان است و همزمان شما قادرید این احساسات را درونی سازی نکنید و نسبت به آن واکنش‌های شدید نشان ندهید. به‌عنوان‌مثال، شما نیازی نیست تک‌تک بیماری‌ها را تجربه کنید تا بتوانید احساس بیمار خود را درک کنید. بلکه شما می‌توانید خود را به‌جای او و در موقعیت او قرار دهید. دنیا را از دید او ببینید.

گاهی اوقات رفتار همدلانه بسیار ساده است و شما بدون آنکه متوجه شوید رفتارتان همراه با همدلی است. در برخی موقعیت‌ها که چالش‌برانگیز است همدلی کار دشواری است. نتایج پژوهش‌های زیادی حاکی از آن است که همدلی به کارآمدی رفتار پزشک و بیمار کمک می‌کند. منفعت این رفتار به سود شما و مراجع است.

همدلی با بیماران

بیاید به سؤالی که در ابتدای این مقاله مطرح کردیم برگردیم. به نظر شما پزشک در مورد بیماری که با اصرار از شما درخواست می‌کند برایش آنتی‌بیوتیک تجویز کند چگونه باید رفتار همدلانه نشان دهد؟

اظهار رفتار همدلانه

«میدونم که احساس خیلی بدی داری. ویروس‌های زیادی تو محیط اطراف ما وجود داره و علائم تو نشون میده که یکی از این ویروس‌ها وارد بدنت شده. متأسفانه آنتی‌بیوتیک برای این مشکل درمان مناسبی نیست و عوارض جانبی زیادی برات خواهد داشت. واقعاً اگر برای مشکل شما آنتی‌بیوتیک راهِ درمانی بود تجویز می‌کردم. بیماری آدم رو خسته می‌کنه ولی من می‌خوام درمان دیگری رو ازت بخوام انجام بدی که حالت رو بهتر می‌کنه و با رعایت این توصیه‌ها به زودی حالت بهتر میشه».

فقدان همدلی

«شما ویروس داری و آنتی‌بیوتیک درمان بیماری‌های ویروسی نیست. فقط زمانی می‌تونم بهت آنتی‌بیوتیک بدم که بیماریت ناشی از عفونت باکتری باشه. مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک باعث میشه که بدنت به دارو مقاوم بشه و از نظر جسمی آسیب بیشتری ببینی. از نسخه‌ای که برات می‌نویسم استفاده کن».

هر دو این پاسخ‌ها از دیدگاه درمانی صحیح‌اند.

فقط تفاوت بین پاسخ اول و دوم این است که در پاسخ اول، بیماریِ مراجع مورد تائید پزشک است و او با کلام خود نشان می‌دهد که درخواست آنتی بیوتیک از جانب مراجع را درک می‌کند. در پاسخ دوم، درمانگر به‌صورت رباتیک اطلاعات به بیمار می‌دهد بدون اینکه حرفی از احساسات مراجع خود بگوید.

همچنین از این روش‌ها استفاده کنید.

ارتباط چشمی برقرار کنید

ارتباط چشمی در روابط انسانی جایگاه ارزشمندی دارد. استفاده از پرونده سلامت الکترونیک گاهی این تماس چشمی را کم می‌کند. زمانی که از بیمار سؤال می‌پرسید سر خود را از روی کاغذ یا تبلت و هر ابزار دیگری که در حال استفاده از آنید بردارید و به مراجع خود نگاه کنید. اگر مجبورید برای ثبت اطلاعات بیمار از لپ‌تاپ، گوشی یا هر وسیله دیگری استفاده کنید بهتر است به بیمار خود توضیح دهید که در حال یادداشت وضعیت او هستید. بدون توضیح دادن ممکن است مراجع فکر کند شما به حرف‌های او توجهی ندارید و لزوم وجود نسخه الکترونیک را هم درک نکند.

اجازه بدهید بیمار بفهمد که به او گوش می‌دهید

زمان صحبت بیمار، حتماً با گفتن کلمات و جملات کوتاهی مانند متوجهم، بله می‌فهمم و ...به مراجع نشان دهید که حواستان به گفته‌های او است.

حواستان به زبان بدنتان باشد

موقع صحبت با بیمار ایستاده یا نشسته هستید؟ این مثال کوچکی از زبان بدن است. وقتی‌که مراجع با شما حرف می‌زند و شما ایستادید حس اینکه عجله دارید تا حرفش را بزند و برود به وی منتقل می‌شود.

در مورد مشکل بیمارانتان سؤال بپرسید

پرسش در مورد بیمار و مشکلات جانبی‌ای که به دلیل بیماری به سراغش آمده باعث می‌شود که مسئله بیمار را به ‌صورت کلی ببینید نه به‌صورت تکه‌ای جداشده از زندگی‌اش.

رفتار حمایت‌گرانه نسبت به بیمار خود داشته باشید

وقتی بیمار متوجه شود که شما علاوه بر مشکل سلامتی، احساسات دیگر او مانند خستگی و کلافگی، غم و درد از بیماری را هم می‌فهمید ارتباط خوبی با شما برقرار می‌کند.